Radziwiłł

Radziwiłł h. Trąby odmienne, stara magnacka rodzina litewska, pochodząca od rodu Ościków vel Ościkowiczów. Nazwisko wzięli od Radziwiłła, syna Ościka, który był w 1453 r. kandydatem do litewskiej korony wielkoksiążęcej. Początkowo pisali się książętami na Goniądzu i Medelach, do ok. 1550. Tytuł książęcy Świętego Cesarstwa Rzymskiego (S.I.R.) został nadany Radziwiłłom z odmianą w herbie, przez cesarza austriackiego Maksymiliana 25 II 1515 (wygasł 1541), wznowiony 10 XII 1547, potwierdzony na Litwie 1518 i 14 I 1549, w Polsce 1 VII i 11 VIII 1569, w Austrii 1784 i 1882, w Królestwie Polskim 1824 i w Rosji 1845, 1867 i 1899. Godność „Durchlaucht” (Altesse Sérénissime) uzyskali od Prus w 1859 i 16 XII 1861 (tylko dla linii z Nieświeża i Ołyki) oraz od Austrii 20 VII 1905 (tylko dla wygasłej w 1938 gałęzi galicyjskiej). Najstarszemu z linii na Szydłowcu i Połoneczce przysługiwał tytuł hrabiego na Szydłowcu, związany z posiadaniem tych dóbr, podniesionych w 1553 do godności hrabstwa przez cesarza Karola V. Tytuł ten wygasł wraz z ich utratą. Ordynatowi na Przygodzicach przysługiwał od 1840 tytuł hrabiego, związany z posiadaniem tych dóbr. Tytuł ten również wygasł wraz z utratą tychże dóbr. Z tej familii: 3 biskupów, z których 1 kardynał, 30 wojewodów, 6 hetmanów i 17 ministrów 1480 — 1831. Do Radziwiłłów należały m.in. Birże w pow. upickim, ośrodek dużych dóbr (tzw. księstwa), Czarniawczyce (Czarnawczyce) w pow. brzeskim, Dolatycze w pow. nowogródzkim, Hanna (Anna) n/ Bugiem w pow. brzeskim. Dewiza rodowa: „Bóg nam radzi”.
Genealogia
(osób: 406) 

• KAROL Stanisław ks. Radziwiłł „Panie Kochanku” h. Trąby (27 II 1734-22 XI 1790), s. Michała Kazimierza i 1ż. Urszuli Franciszki Wiśniowieckiej, ordynat na Nieświeżu, Ołyce, właściciel dóbr Birże, Dubinki, Słuck i Kopyła, podczaszy litewski 1752, miecznik litewski 1752, starosta lwowski 1755-1762, wojewoda wileński 1762-1764, 1768-1790; marszałek konfederacji radomskiej 1767 i barskiej 1768-1772; odznaczony Orderem Orła Białego 3 VIII 1757 w Warszawie i Orderem Świętego Huberta; ur. Nieśwież, zm. Biała; 1ż. (23 X 1753 Mościska) Maria Karolina ks. Lubomirska (ok. 1730-10 I 1795), c. Jana i Urszuli Branickiej; zm. Tarnów; 2ż. (8 IV 1764) Teresa Karolina Rzewuska (1749-3 V 1787), c. Wacława i Anny Lubomirskiej; 2v. żona NI. Chobrzyńskiego.

• MARCELINA ks. Radziwiłł h. Trąby (18 V 1817-5 VI 1894), c. Michała i Emilii Worcell, pianistka amatorka, uczennica Fryderyka Chopina; ur. Podłużne na Polesiu, zm. Kraków, poch. tamże 8 VI 1894; m. (22 VIII 1886 Wiedeń) Aleksander Roman (Romuald) ks. Czartoryski h. Pogoń lit. (7 II 1811-9 VII 1886); zm. Wola Justowska.

Źródła: Bork. Rocz. t. 1/130-137, t. 2/39-48; Bork. Gen. 75-91; Kos. t. 1/523-552, t. 2/463-466, t. 3/423-428, t. 4/388-393, t. 5/331-341.