Żydowski

Żydowski h. Doliwa, rodzina kujawska, pisząca się z Żydowa (oraz Żydówka) i Narębic 1541 i 1560 r. (Pap.), 1572 r. (Starow. Monum.). Jedna gałąź przeniosła się do woj. krakowskiego.

Żędzian

Żędzian h. Jastrzębiec (in. Boleścic, Bolesta), vel Żendzian, Zendzian, Żedzian, Rzędzian, Szędzian, Szendzian, Sandzian etc., drobna szlachta podlaska, występująca w aktach już w 1445 r. Pisali się z Żędzian w ziemi bielskiej. Są pewnie jednego pochodzenia z Kierzkowskimi, Sądzińskimi (Sądzyńskimi) i Zajkowskimi herbu Jastrzębiec. Niektórzy z nich zwali się później Żędzianowskimi.

Żabiński

Żabiński h. Łodzian, zapewne potomek Łodziców Żabińskich, otrzymał prawo nowego szlachectwa w Królestwie Polskim 1842 r. wraz z herbem Łodzian.
Herb — w polu czerwonym złota łódź z masztem i chorągiewką srebrną na której gwiazda sześciopromienna złota. Nad hełmem w koronie trzy pióra strusie.

Żarnowski

Żarnowski h. Rogala, vel Bibersztein-Żarnowski, Zarnowski, Ziarnowski, Żarnoski, w dawnym woj. płockim (Nies.), w ziemi wiskiej 1500. 

Żdżarski

Żdżarski h. Gozdawa, vel Zdżarski, Zdziarski, Zdzarski, w ziemi płockiej 1584 (Pap.), warszawskiej 1648, na Podlasiu 1696 (Con.). Są jednego pochodzenia z Giżyckimi.

Żebrowski

Żebrowski h. Jasieńczyk, vel Ziebrowski, Żebroski, na Mazowszu i Podlasiu. Używali różnych przydomków m. in. Choszczyk, Ciok, Flesz, Graczyk, Grzegorczyk, Kolnik, Marczyk, Olejarczyk, Paproszek, Ruszczyk, Skorupa.

Żelazkowski

Żelazkowski h. Rawicz, vel Żelaskowski, Zielazkowski, Zielaskowski, Żelazkoski etc., w ziemi rawskiej 1674, 1697 (Con.). Według herbarzy jest to gałąź rodziny Żelazo herbu Rawicz, która zmieniła nazwisko na Żelazkowski. Byli też Żelazowscy tego herbu. Żelazkowscy zostali wylegitymowani ze szlachectwa w Królestwie Polskim w latach 1836-1862. Z tej rodziny: Szymon Żelazkowski, poseł na sejm, podpisał elekcję Jana III w 1674 r. z woj. rawskim (Nies.). Jakub, burgrabia rawski 1779 (MK Żelechlinek).

Żelazowski

Żelazowski h. Jastrzębiec, vel Zielazowski, Żelazoski, Zelazowski, na Mazowszu i Podlasiu, w ziemi nurskiej i liwskiej 1697 (Con.). Licznie rozrodzona, drobna szlachta tego nazwiska mieszała we wsi Żelazów, dawniej Żelazowo, powiat Węgrów, gmina i parafia Korytnica.

Żeleski

Żeleski h. Dołęga, vel Zieleski, Żelewski, Żelowski, Zelewski, Zalewski, według dawnych heraldyków pochodzą z Żelaznej w Łęczyckiem. Zatem ich wsią gniazdową była zapewne Stara Żelazna, położona obecnie w woj. łódzkim, pow. Łęczyca, gmina Daszyna. Notowani w aktach w Wielkopolsce 1581, w ziemi chełmińskiej 1763. Stanisław Żeleski, poseł na sejm z Wielkopolski 1591. Samuel, dziedzic dóbr Łagiewniki (dziś przedmieście Łodzi), w woj. łęczyckim, w roku 1677 zaczął fundować w Łagiewnikach konwent OO. Franciszkanów (Nies.). Żelescy herbu Dołęga zostali wylegitymowani ze szlachectwa w Królestwie Polskim w latach 1836-1862.
Żelescy niewiadomego herbu, być może właśnie Dołęgowie, dziedziczyli w 1576 r. na 2 łanach w 5 działach we wsi Żelazna w parafii Magnuszew, pow. Kozienice (Paw.).

Żelkowski

Żelkowski h. Dąbrowa, vel Zielkowski, Zelkowski, Zielkoski, Żelkoski, Żełkowski, Ziełkowski, Zełkowski, licznie rozrodzeni na Mazowszu, a później na Podlasiu i w ziemi sandomierskiej 1577 (Con.).

Żmijewski

Żmijewski h. Szreniawa (in. Śreniawa, Srzeniawa), vel Żmijeski, Żmijowski, Żmijoski, Zmijowski, na Mazowszu. Jest to niewątpliwie odnoga Żmijewskich herbu Ślepowron (Jastrzębiec).

Żółkowski

Żółkowski h. Jastrzębiec, vel Żołkowski, Żułkowski, Ziółkowski, Zółkowski, Żółkiewski, etc., na Podlasiu, w ziemi drohickiej 1693, dobrzyńskiej. Nazwisko wzięli od wsi Żółkwy, która obecnie jest w woj. mazowieckim, pow. Sokołów Podlaski, gmina Repki.

Żuliński

Żuliński h. Ciołek, vel Żuleński, w ziemi chełmskiej 1598 (Con.). Nazwisko wzięli od wsi Żulin, w gminie Łopiennik Górny, powiat Krasnystaw, województwo lubelskie.

Żwan

Żwan h. Mora, z przydomkiem Deleszkan (Nies.). Są notowani w aktach w ziemi sandomierskiej 1697 (Con.), w powiecie orłowskim 1798. 

Życieński

Życieński h. Zadora, vel Życiński, Życzyński, licznie rozrodzeni, w Małopolsce, Sieradzkiem, Lubelskiem.

Żyżniewski

Żyżniewski h. Białynia, vel Białynia-Żyżniewski, Żyźniewski, Żyzniewski, Zyżniewski, Zyźniewski, Rzyżniewski, rodzina litewska, wywodząca się ze wsi Żyżniewo w pow. oszmiańskim, parafia Dołhinów. Później osiedliła się również w woj. mińskim, połockim i witebskim. 

Żyliński

Żyliński h. Janina vel Mordas-Żyliński, rodzina mazowiecka, z przydom- kiem Mordas. Wyszli zapewne z Żylina w ziemi sochaczewskiej. Z tą ziemią podpisali elekcję króla Jana III, o czym wspominają konstytucje sejmowe z 1674 roku. Jedna linia przeniosła się do województwa trockiego, i z tym województwem podpisali elekcje w 1697 i 1764 (Con.). Dawne herbarze dają im herb Ciołek, myląc ich pewnie z Żulińskimi. 

Żaba

Żaba h. Kościesza odm., vel Kościesza-Żaba, zamożna rodzina białoruska, jednego pochodzenia ze Stetkiewiczami herbu Kościesza. Żabowie zamieszkiwali w woj. nowogrodzkim, połockim, witebskim i mścisławskim, w pow. oszmiańskim, lidzkim i rzeczyckim. Z nich: 2 wojewodów i 1 kasztelan 1731 — 1784. — Borys, rotmistrz chorągwi kozackiej, odebrał Dynaburg w Inflantach z rąk moskiewskich w 1578, za co uchwałą sejmu otrzymał dobra Obabie w woj. bracławskim 1601. Jan wojewoda miński, autor pism religijnych ok. 1754.
Odmiana w herbie — na hełmie ręka uzbrojona w szablę.

Żagiell

Żagiell h. Trąby odm., vel Żagiel, Żagiełł, rodzina żmudzka, od najdawniejszych czasów używająca tytułu książęcego. Mają się jakoby wywodzić od Stanisława, syna Michała, a wnuka Zygmunta, wielkiego księcia litewskiego, zabitego w 1444 – to jednak ich pochodzenie, jak zaznacza Kosiński, jest bardzo wątpliwe.
Herb — w polu białym trzy trąbki czarne ze złotym zawiązaniem, ułożone w wachlarz; przez dolną trąbę przechodzi strzała czerwona utkwiona grotem w trąbie lewej. Na tarczy mitra książęca na niej, na trzech stopniach kolumna, na której szczycie złota korona. 
Genealogia
(osób: 74)

• ADAM Żagiell (1765-1847), s. Tadeusza i Felicjanny Kuczewskiej, numizmatyk i archeolog, szambelan królewski; dworzanin skarbu litewskiego, cześnik mścisławski, komisarz cywilno-wojskowy 1791; po upadku kraju marszałek szlachty powiatu wiłkomierskiego; dziedzic Powirncia, Kurkl, Antokolu itd.; ż. Antonina Kordziuk h. Bawola głowa (ok. 1770-po 1800); dzieci: Anioł, Genowefa.

• HELENA Katarzyna Żagiell (ur. 1878), c. Ignacego i 2ż. Marii Broel-Plater, tytułowana księżniczką; chrz. 9 II 1878 Wilno, św. Jana, rodzice chrzestni: Władysław hr. Plater, Katarzyna hr. Kossakowska (MK Wilno, św. Jana).

Źródła: Kos. t.2/683-689, t.4/589-590.

Żardecki

Żardecki h. Ciołek, rodzina małopolska, nazwisko wzięła od wsi Żardki Duże i Małe w powiecie opoczyńskim, parafia Drzewica. Już za czasów Niesieckiego mieszkali w różnych województwach. Są jednego pocho- dzenia z Bielańskimi, Drzewieckimi, Głuskimi, Gutowskimi, Maciejow- skimi, Oszczepalskimi, Wrzeszczowskimi, Żelechowskimi i Żeleńskimi. Jedna gałąź Żardeckich osiedliła się na Rusi Czerwonej, inna na Podlasiu i Litwie. Otrzymali potwierdzenie szlachectwa w Galicji 1783. Byli właścicielami m. in. dóbr Tessarowa (Tesarów) tamże, dzierżawcami wsi Wiszniów w pow. Rohatyn, woj. lwowskie.
Genealogia
(osób: 49)

• PIOTR Żardecki (26 XII 1803-3 XI 1881), s. Piotra i Salomei Sierakowskiej, podoficer 4 pułku ułanów wojsk polskich w korpusie generała Józefa Dwernickiego 1831, walczył m. in. pod Stoczkiem i Boremlą; po jego upadku powstania listopadowego, razem z całym korpusem przeszedł do Galicji 27 IV 1831; dzierżawca dóbr Ostrów k/ Przemyśla, później dóbr ziemskich w pow. stryjskim; członek tajnego Stowarzyszenia Ludu Polskiego w Przemyślu, po wykryciu spisku, aresztowany 16 XII 1839, więziony we Lwowie do 1843, otrzymał amnestię i osiadł w pow. samborskim; uwikłany ponownie w polityczne wypadki w czasie tzw. Wiosny Ludów, jako komendant konnej gwardii narodowej w Samborze 1848; po śmierci żony mieszkał z synem we Lwowie; ur. w Tessarowie (Tejsarowie) w Galicji, zm. w Łańcucie, poch. tamże; ż. (1846) Teodora Onyszkiewicz (ok. 1810-1855), c. Adriana, adwokata z Uhnowa, towarzysza broni męża z powstania listopadowego, i NN.; dzieci: Maria, Bolesław.

• SALOMEA Anna Żardecka (ok. 1890-po 1910), c. Bolesława i Aleksandry Eleonory Woźniakównej; m. Antoni Zabielski (ok. 1880-po 1910).

Źródła: Dw. Teki; Krzep. Młp. 129; Nies. t.10/79-80; Żych. t.1/361-362.