Żędzian

Żędzian h. Jastrzębiec (in. Boleścic, Bolesta), vel Żendzian, Zendzian, Żedzian, Rzędzian, Szędzian, Szendzian, Sandzian etc., drobna szlachta podlaska, występująca w aktach już w 1445 r. Pisali się z Żędzian w ziemi bielskiej. Są pewnie jednego pochodzenia z Kierzkowskimi, Sądzińskimi (Sądzyńskimi) i Zajkowskimi herbu Jastrzębiec. Niektórzy z nich zwali się później Żędzianowskimi.

Ich gniazdem są Żędziany, dzisiejsze Rzędziany, leżące kiedyś w parafii Tykocin, obecnie gm. Tykocin, pow. Białystok. Gdy Żędzianowie weszli w posiadanie tych dóbr, nosiły jeszcze nazwę Zdrody Drogwiny in. Drugwiny. Od ich nazwiska nazwano je „Zdrody Żędziany”, a później po prostu „Żędziany” (Rzędziany).

Szczegółową lokalizację tych dóbr znajdujemy w Herbarzu Kapicy-Milewskiego: „Temi czasy dobra Żędziany tak graniczą: z Rogowem przez rzekę Narew, a z innemi wsiami z tą stroną rzeki Narwi, jak i dobra Żędziany leżą, mają swoje granice teraźniejsze takowe: to jest, ze wsią Radule nazwaną do hrabstwa tykocińskiego należącą, na której szlachta Hermanowscy swoje grunta wolne prawem dziedzictwa posiadają; dalej też dobra Żędziany w okrąg biorąc, graniczą z wsią Leśniki zwaną, której przedtem nie było, a w dalszym okręgu ze wsią Sawino nazwaną, do hrabstwa tykocińskiego należącemi, na ostatek z dobrami ziemskiemi dziedzicznemi Babino nazwanemi.”

Nazwisko Żędzian (Rzędzian) funkcjonowało w dawnych wiekach jako imię lub imionisko, wywodzące się pewnie od imienia Sądzisław (Sędzisław). Spotykana jest w dawnych aktach jego forma „Sądek” (Sędek, dawniej pisane Sandek). Podobnie zatem utworzono wersję „Sędzian” (Szędzian, Żędzian). 

W Aktach ziemskich łomżyńskich podpisał się 1445 r. Andrzej Żędzian ze Złotorii, zapisany w dokumencie łacińskim jako „Andreas Szandzian de Złotorya”, a w innym miejscu jako „Andreas Sandzianowicz”. W 1501 r. w Tykocinie występuje Mikołaj zwany Żędzian (Nicolaum dictum Sandzian), a w 1537 r. pojawia się w aktach Jakub Żędzian z Drugowina (Jacobus Sandzian de Drugwino).

W aktach ziemskich suraskich spotykamy 1545 r. Tomasza i Piotra z Kierzek, synów Żędziana, którzy wykonali 1569 r. przysięgę wierności, po przyłączeniu Podlasia do Korony. Przydomku „Żędzian” używali m.in. Ciborowscy herbu Kościesza i Łupińscy herbu Ślepowron. 

W 1584 r. w Aktach grodzkich brańskich występują: Regina, żona Adama Poniatowskiego, Jan, Serafin, Cherubin i Salomon Żędzianowie, córka i synowie niegdy Macieja z Żędzian. „Ci czterej bracia Żędzianowie, czterech domów od imion przydomki mających stali się początkiem, i tychże imion dzielnice gruntów do dnia dzisiejszego na Żędzianach leżące znajdują się, i temiż imionami nazywają się, jako to: od Serafina dzielnica i dom Serafinów Żędzianów, od Cherurubin dzielnica i dom Cherubinów Żędzianów początek swego przydomku i nazwiska mają, i te domy po dziś dzień jeszcze znajdują się; od Salomona dzielnica i dom Salomonów Żędzianów poszedł, ale już tu wygasł; a od Jana dzielnica i dom Janów Żędzianów poszedł, ale i ten również tu w linii męskiej wyplemił się” (Kap.).

W 1597 r. w Aktach grodzkich brańskich występuje Stanisław Żędzian (Zendzian), syn Walentego, w imieniu Wojciecha (Alberta), Baltazara, Walentego i Stefana, młodszych synów Jana Żędziana i jego pasierbów, przeciwko Łukaszowi Górnickiemu, staroście tykocińskiemu, w związku z zabójstwem ich ojca, Jana Żędziana (Kap.).

Żędzianowie wylegitymowali się ze szlachectwa w sądzie ziemskim lwowskim 1782 r., bez podania herbu. Według Wittyga, mieli być także Żędzianowie herbu Trzywdar. Z takim herbem opłaca pobór w 1581 r. Jan Żędzian ze wsi Żędziany, w woj. podlaskim, ziemi bielskiej. Możliwe jednak, iż ten Jan używał pożyczonego sygnetu, co często się zdarzało.

Nazwisko to nosi postać fikcyjna z „Trylogii” Sienkiewicza. Spór o gruszę z Jaworskimi, ale nie z połowy XVII wieku, był znany pisarzowi.

Genealogia
(osób: 64)

• JULIANNA Żędzian h. Jastrzębiec (ok. 1809-1881), c. Wincentego i Urszuli Maleszewskiej; w aktach także: Żendzian; zm. Kobylin Cieszymy, lat 72, wdowa (MK Kobylin); m. (ok. 1830) Wojciech Kobyliński h. Prus II (ok. 1807-1859), s. Krzysztofa i Petroneli Kapica, dziedzic cząstkowy we wsi Kobylino Cieszymy, parafia Kobylin Borzymy, pow. Wysokie Mazowieckie, woj. podlaskie; wylegitymowany ze szlachectwa w Królestwie Kongresowym 1854 r. z herbem Prus II; ur. Kobylino Cieszymy, parafia Kobylin Borzymy, zm. tamże (Urus.; Szl. Król.; MK Kobylin); dzieci: Ludwika, Łukasz, Katarzyna, Paulina, Marianna, Józefa (Jozefata), Feliks, Ewa, Sabina – Kobylińscy.

• WINCENTY Żędzian h. Jastrzębiec (ok. 1785-po 1809), s. Marcina i Marianny Cisaczanki (Cisa?), dziedzic części wsi Żędziany, parafia Tykocin, obecnie pow. Białystok; w aktach także: W. Zędzian (MK Kobylin); ż. (1809 Kobylin Borzymy) Urszula Maleszewska (ok. 1780-po 1809), c. Józefa i Marianny Kruszewskiej (Kruszeyskiej?); ślub w parafii Kobylin Borzymy, obecnie pow. Wysokie Mazowieckie, woj. podlaskie, miejscowości: Kobylin Cieszymy, Żędziany (MK Kobylin); dzieci: Julianna.

Źródła: Bork. Spis 537, 539; Kap. 493-503, nr 637; Szl. Gal. 296; Wittyg, Nieznana szlachta, s. 379.