Czołhański

Czołhański h. Sas, vel Czołchański, na Rusi Czerwonej, później także na Podolu i Kijowszczyźnie, pisali się „z Czołhan”.

Wieś Czołhany (czasem pisane: Czołhanie), w parafii Bolechów, należały niegdyś do pow. żydaczowskiego, a w XIX wieku był to pow. Dolina (SGKP). Olechno, Iwaszko i Kostko, dziedzice Czołhan, zaprzysięgli w 1540 r. wraz z sześciu świadkami, w grodzie żydaczowskim, swoją genealogię, że pochodzą od Dragina Wołocha, który otrzymał w 1399 r. prawem lennym Czołhany i zostawił syna Chwydora (tj. Fedora czyli Teodora), a ten Iwaszka, ich ojca (Gr. Sanockie).

Fedor pisał się Czołhańskim z Pukienic. W 1462 r. należy do opieki Daniłowiczów, a 1464 r. podpisał konfederację ziemi lwowskiej przeciwko Odrowążom. Córka jego Małgorzata, wyszła 1470 r. za Iwanka z Huhernik, a syn Iwaszko wraz z ojcem procesuje się ze starostą przemyskim. Drugim synem Fedora był zapewne Fedor, który zabezpieczył posag żonie, Matronie Wiercieńskiej, w 1478 r.

Iwan, Walenty i Wasil, dziedziczyli na Czołhaniach w 1578 r. (Paw.). Hawryło, żonaty z Anną Dubrawską 1586 r. (Wyr. Lub.). Andrzej posiadał w 1583 r., w pow. krzemienieckim, Nowostawce i wsi 12 (Jabł.), żonaty był z Marią Jarmolińską. Syn jego, również Andrzej, wojski włodzimierski i właścicielem Jawidz i Samy w 1630 r. jest (Zap. Lub.).

Walenty, podstarości czechryński 1615 r. Jan Karol (zm. 1664), scholastyk lwowski i sekretarz królewski 1642 r., opat koronowski 1644 r., sufragan łucki 1662 r. (Zap. Lub.). Zofia z Grochowskich Czołhańska, kasztelanka przemyska, wdowa po Adamie, sprzedała części na Targowisku i Widaczu 1666 r. (Zap. Lub.). W XIX wieku Czołhańscy byli właścicielami m.in. dóbr Prażmów, gniazda Prażmowskich herbu Belina.

Aleksander, Jan, Rafał, Stanisław i Stefan, pisali się z woj. ruskim na elekcję Augusta II-go 1697 r., a Franciszek z ziemią łomżyńską.

Czołhańscy herbu Sas wylegitymowali się ze szlachectwa w Galicji, w sądzie ziemskim lwowskim 1783 r. Czołchańscy pochodzący po Piotrze, dziedzicu Dąbrówki-Radoni 1793 r., wylegitymowali się w Królestwie Kongresowym w latach 1836-1862.

Genealogia 
(osób: 34)

• EUFROZYNA Czołhańska h. Sas (ok. 1710-po 1740), c. Stanisława, podczaszego kijowskiego, i Katarzyny Kunaszowskiej (Bon.; Urus.); m. (ok. 1730) Antoni Lubowiecki h. Paprzyca (ok. 1700-1740/55), s. Kazimierza i Ludwiki Jagielskiej, wiceregent grodzki drohicki, podczaszy kijowski, sędzia kapturowy lwowski 1733 r.; wspólnie z siostrą Teresą procesują się o granice Iszczkowej od Sienkowiec i Denisowa w latach 1722-1723 r., z Anną Minorową, której Antoni wraz z stryjem Janem sprzedał 1728 r. Biłkę i Hermanów; nie żył już 1755 r., a jego dziećmi, Piotrem i Apolonią opiekuje się Makary Kurdwanowski; Uruski błędnie umieszcza tych Lubowieckich pod herbem Szreniawa (Bon.; Urus.); dzieci: Apolonia, Piotr – Lubowieccy. 

• WINCENTY Józef Stanisław Czołhański h. Sas (1787-18 III 1824), s. Piotra i 1ż. Józefy Chmielewskiej, podprefekt powiatu orłowskiego; zamieszkały w mieście Kutno; ur. Warszawa, zm. Łask; pisany także: Czołchański (Nejm.); ż. (1815 Łask) Pelagia Anna Ciszewska (ok. 1799-po 1824), c. Jana i Wiktorii Czerepińskiej; otrzymała 1815 r. od rodziców 500 dukatów posagu; ur. Warszawa; ślub w parafii Łask, rozwiedziona, 2v. Maurycy Tadeusz Kossowski referendarz (ibid.).

Źródła: Bon. t. 4/16-18; Metr. Kor.; Nies.; SGKP t. 1/867; Urus.